Sơn mài là một chất liệu đặc trưng của nghệ thuật Việt Nam, không chỉ để vẽ tranh mà còn tham gia vào nhiều đồ thủ công mỹ nghệ khác như hoành phi, câu đối, đồ gia dụng, tượng Phật. Sơn mài có thể thực hiện được trên nhiều chất liệu khác nhau như: gỗ mỡ (vàng tâm, dổi, de, mít….), gỗ dán, giấy nện…Để làm được 1 sản phẩm sơn mài phải trải qua nhiều công đoạn, mỗi công đoạn lại có những yêu cầu riêng nhưng đều đòi hỏi sự khéo tay, kiên trì, tâm huyết của người làm nghề. Ngày nay nước ta chỉ còn tồn tại số ít làng nghề sơn mài, dưới đây là 3 làng nghề đó.
1. Làng nghề sơn mài Hạ Thái – Hà Nội
Làng nghề sơn mài Hạ Thái nằm ở xã Duyên Thái, huyện Thường Tín có lịch sử trên 200 năm. Trước kia, sản phẩm của Làng nghề sơn mài Hạ Thái chủ yếu là đồ thờ cúng phục vụ nhu cầu văn hóa tâm linh thì ngày nay, với xu hướng của thị trường các sản phẩm nơi đây đã trở nên đa dạng phục vụ cuộc sống hàng ngày: khay, đĩa, lọ hoa, bình hoa, hộp đựng trang sức, tranh phong cảnh, sản phẩm để trưng bày, trang trí nội thất, quà tặng, đồ lưu niệm…
Các nghệ nhân của làng đã áp dụng nhiều kỹ thuật hiện đại trong pha chế, thay đổi công đoạn sơn làm cho sản phẩm bóng, bền, đẹp hơn. Sản phẩm của Làng nghề sơn mài Hạ Thái đã chinh phục được khách hàng trong nước và nhiều thị trường: Đông Âu, Châu Á, Châu Âu, châu Mỹ, Úc, Trung Đông…Sơn mài Hạ Thái- Duyên Thái cùng sự sáng tạo không ngừng của những người làm nghề đã góp phần làm đẹp cho đời và giúp cho cuộc sống của người dân nơi đây ngày càng phát triển. Làng nghề sơn mài Hạ Thái với sản phẩm được kết tinh từ truyền thống hơn 200 năm cùng sự sáng tạo không ngừng của những người làm nghề đã góp phần làm đẹp cho đời và giúp cho cuộc sống của người dân nơi đây ngày càng phát triển.
2. Làng nghề sơn mài Cát Đằng – Nam Định
Làng nghề sơn mài Cát Đằng, xã Yên Tiến (Ý Yên) tương truyền có lịch sử trên 600 năm. Qua các giai đoạn tồn tại và phát triển, đến nay những nghệ nhân nghề làng nghề sơn mài Cát Đằng vẫn tiếp tục duy trì nghề truyền thống là sản xuất các sản phẩm sơn mài trên gỗ, chủ yếu là các loại ngai, ỷ, kiệu, tượng, tranh… phục vụ sinh hoạt tôn giáo; đồng thời phát triển nhiều mẫu mã sản phẩm tiêu dùng, sinh hoạt phù hợp với nhu cầu của thị trường trong nước và xuất khẩu.
Có thể nói, nghề sơn mài truyền thống làng Cát Đằng đã có lịch sử hàng trăm năm nay với danh tiếng nhất nhì trong các làng nghề sơn ở châu thổ Bắc Bộ. Trải qua những tháng năm lịch sử, những người thợ Cát Đằng tài hoa bằng kỹ thuật và đôi bàn tay khéo léo đã để lại dấu ấn trên khắp đất nước với những tác phẩm nghệ thuật có chất lượng kỹ thuật và mỹ thuật độc đáo phản ánh nhiều chủ đề: từ miêu tả các linh vật long, ly, quy, phụng; mai, lan, cúc, trúc…cho tới chủ đề về làng quê và sản xuất nông nghiệp như rừng cọ, đồi chè, cảnh đi cấy, chăn trâu, đánh cá… trên nhiều loại hình sản phẩm như tranh sơn mài, đồ trang trí, đồ gia dụng…
Dưới đôi bàn tay khéo léo của người thợ Cát Đằng, nghệ thuật mài truyền thống Việt đã tỏa sáng trên nhiều loại hình sản phẩm, khẳng định tài hoa của người thợ xứ Nam.
3. Làng nghề sơn mài Tương Bình Hiệp – Bình Dương
Làng nghề sơn mài Tương Bình Hiệp nằm ở vùng ven thành phố Thủ Dầu Một – Bình Dương và cách Sài Gòn hơn 30km, nơi đây nổi tiếng khắp cả nước và thế giới với những sản phẩm sơn mài truyền thống và sơn mài ứng dụng, với chất lượng và sự tinh xảo, nhẹ nhàng mang đậm phong cách Á Đông.
Làng nghề sơn mài Tương Bình Hiệp nổi tiếng được khách hàng ưa chuộng, bởi từ nguyên liệu gỗ đến khâu cuối cùng của sản phẩm phải trải qua quá trình 25 công đoạn, mỗi công đoạn đòi hỏi một nghệ thuật riêng tỷ mỉ và công phu. Hiện tại, các cơ sở tại làng sơn mài Tương Bình Hiệp có khả năng sản xuất khá đa dạng các sản phẩm sơn mài, từ những bức tranh nghệ thuật đến các loại sơn mài ứng dụng và trang trí như: Bình, lọ, dĩa, vòng tay, hộp… Hiện nay sơn mài Tương Bình Hiệp cũng được công nhận là làng nghề truyền thống và có mặt trong danh mục di sản phi vật thể quốc gia.
